คำว่า ” รัฐประหาร “ หมายถึง การที่กลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง (มักเป็นทหาร หรือกลุ่มที่มีอำนาจ) ใช้กำลังหรืออิทธิพลในการโค่นล้มรัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้งหรือมีอำนาจตามรัฐธรรมนูญ โดยไม่ได้เป็นไปตามกระบวนการทางประชาธิปไตยหรือกฎหมายปกติ การเกิดรัฐประหาร มักมีสาเหตุจากหลายปัจจัยที่เกี่ยวข้องกันทั้งด้านการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ โดยทั่วไป กลุ่มที่ทำรัฐประหารมักอ้างเหตุผลบางประการเพื่อแสดงให้เห็นว่าการเข้ายึดอำนาจของตน “ชอบธรรม” หรือ “จำเป็น” แม้ในทางปฏิบัติจะเป็นการละเมิดหลักประชาธิปไตยก็ตาม
สาเหตุที่มักถูกอ้างในการ รัฐประหาร
- ความไร้เสถียรภาพทางการเมือง
- รัฐบาลมีความขัดแย้งภายใน
- มีการประท้วง หรือไม่สามารถบริหารประเทศได้
- เกิดภาวะสุญญากาศทางอำนาจ (รัฐบาลล้มเหลวหรือเป็นอัมพาต)
- ข้อกล่าวหาเรื่องทุจริต
- ผู้นำรัฐบาลถูกกล่าวหาว่าทุจริต ฉ้อโกง หรือใช้อำนาจโดยมิชอบ
- ความไม่สงบในสังคม
- ความขัดแย้งระหว่างกลุ่มทางการเมือง หรือประชาชนแบ่งฝักแบ่งฝ่าย
- มีการจลาจล หรือความรุนแรงในสังคม
- กองทัพไม่ยอมรับอำนาจรัฐบาล
- ทหารไม่พอใจนโยบายของรัฐบาล หรือเห็นว่ารัฐบาลกระทบต่อผลประโยชน์ของตน
- มองว่าต้อง “รักษาความสงบเรียบร้อย” ด้วยตนเอง
- อ้างว่าเพื่อปกป้องชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์
- เป็นข้ออ้างทางอุดมการณ์ที่ใช้เพื่อสร้างความชอบธรรม
รัฐประหาร ในประเทศไทย
ประเทศไทยเป็นหนึ่งในประเทศที่มี รัฐประหารบ่อยที่สุดในโลก โดยนับตั้งแต่เปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อปี พ.ศ. 2475 ประเทศไทยมีรัฐประหารสำเร็จประมาณ 13 ครั้ง และความพยายามรัฐประหารที่ล้มเหลวอีกหลายครั้ง
| ปี และผู้นำรัฐประหาร | สาเหตุและผลลัพธ์ |
|---|---|
| 2475 – คณะราษฎร | เปลี่ยนแปลงการปกครองจากสมบูรณาญาสิทธิราชย์เป็นประชาธิปไตย ยุติระบอบเก่า |
| 2490 – พล.ท. ผิน ชุณหะวัณ | ต่อต้านฝ่ายปรีดี ก่อให้ทหารเริ่มมีบทบาทในระบบการเมืองไทย |
| 2500 – จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ | กล่าวหารัฐบาลทุจริต ยึดอำนาจจากจอมพล ป. พิบูลสงคราม |
| 2516 – (ประชาชนล้มรัฐบาล) | เหตุการณ์ 14 ตุลาคม 2516 จุดเริ่มต้นยุคประชาธิปไตยชั่วคราว |
| 2519 – พลเรือเอก สงัด ชลออยู่ | เหตุการณ์ 6 ตุลาคม นำไปสู่การสิ้นสุดรัฐบาลพลเรือน |
| 2534 – รสช. (พล.อ. สุจินดา คราประยูร) | รัฐบาลถูกมองว่าอ่อนแอ จบลงด้วยเหตุการณ์พฤษภาทมิฬ 2535 |
| 2549 – พล.อ. สนธิ บุญยรัตกลิน | กล่าวหารัฐบาลทักษิณทุจริต ยึดอำนาจขณะนายกฯ ไม่อยู่ประเทศ |
| 2557 – พล.อ. ประยุทธ์ จันทร์โอชา (คสช.) | อ้างความขัดแย้ง กปปส.–นปช. ยึดอำนาจจากรัฐบาลยิ่งลักษณ์ |
ผลกระทบต่อประเทศ
รัฐประหาร มีผลกระทบอย่างลึกซึ้งและยาวนาน ต่อประเทศไทย ทั้งในด้านการเมือง เศรษฐกิจ สังคม และภาพลักษณ์ของประเทศ แม้บางรัฐประหารจะอ้างว่าเพื่อ “แก้ไขปัญหา” หรือ “คืนความสงบ” แต่ในความเป็นจริงมักทิ้งผลเสียมากกว่าผลดีในระยะยาว
| ด้านผลกระทบ | รายละเอียด |
|---|---|
| การเมือง | – ยุบสภา ระงับรัฐธรรมนูญ – ขัดขวางกระบวนการประชาธิปไตย – รัฐธรรมนูญใหม่เอื้อประโยชน์คณะรัฐประหาร – กดเสรีภาพทางการเมือง |
| เศรษฐกิจ | – นักลงทุนขาดความเชื่อมั่น – เศรษฐกิจชะลอตัว – งบประมาณรัฐมุ่งเน้นด้านความมั่นคง – กระทบต่อการค้าระหว่างประเทศ |
| สังคม | – สังคมแตกแยกเป็นฝักฝ่าย – ส่งเสริมวัฒนธรรมอำนาจนิยม – ประชาชนรู้สึกไร้พลังและสิ้นหวัง |
| กฎหมาย/สิทธิมนุษยชน | – ใช้กฎหมายพิเศษควบคุมประชาชน – จำกัดเสรีภาพสื่อและการแสดงออก – ดำเนินคดีพลเรือนในศาลทหาร |
| ภาพลักษณ์ประเทศ | – ถูกนานาชาติมองว่าไม่เป็นประชาธิปไตย – กระทบต่อความร่วมมือ การเจรจาการค้าและการลงทุนจากต่างประเทศ |
สรุป
รัฐประหารอาจสร้างเสถียรภาพระยะสั้น แต่ทำลายพัฒนาการระบอบประชาธิปไตย และก่อผลเสียต่อเศรษฐกิจและสังคมในระยะยาว
